Prozdrowotne fitoestrogeny
To niezwykłe, że istnieją rośliny, które zawierają w sobie związki podobne do ludzkich hormonów płciowych. Wiele badań wskazuje na to, że fitoestrogeny mogą zapobiegać nowotworom, chorobie niedokrwiennej serca, miażdżycy czy złamaniom osteoporotycznym. Warto więc szukać produktów, w których związki te są obecne.
Fitoestrogeny to związki pochodzenia roślinnego, należące do polifenoli. Nazwę zawdzięczają swojemu podobieństwu strukturalnemu i funkcjonalnemu do hormonów płciowych – estrogenów. Wzór strukturalny estrogenów i fitoestrogenów jest bardzo podobny. Posiadają one grupę fenolową (ramka A) oraz hydroksylową (ramka B), a odległości pomiędzy tymi grupami są zbliżone. Można to zaobserwować na rysunku 1., który przedstawia estradiol, który jest estrogenem oraz fitoestrogen – genisteinę. Nie należy jednak stawiać znaku równości pomiędzy estrogenami i fitoestrogenami, ponieważ fitoestrogeny wykazują słabsze działanie od hormonów płciowych, a w niektórych sytuacjach mogą wręcz mieć działanie antagonistyczne.
Rysunek 1. Wzory strukturalne estradiolu i genisteiny (wg Hughes I., Woods H. i inni (2003). Phytoestrogens and Health).
Do fitoestrogenów, które można znaleźć w żywności, należą flawonoidy oraz lignany (Rysunek 2). Najbardziej powszechnymi przedstawicielami izoflawonów są genisteina, daidzeina, glicytyna, biochanina A i formononetyna. Związki te znajdują się głównie w roślinach strączkowych.
Soja i produkty sojowe są szczególnie bogatym źródłem genisteiny, daidzeiny i w mniejszym stopniu glicytyny. Natomiast biochanina A i formononetyna znajdują się w większych ilościach w kiełkach lucerny. We wspomnianych kiełkach znajdziemy również kumesterol, głównego przedstawiciela kumestanów. Prenyloflawonoidy natomiast występują w większych ilościach w szyszkach chmielu. Lignany można znaleźć w wielu owocach, warzywach i zbożach, ale ich najbogatszym źródłem jest siemię lniane.
Fitoestrogeny |
|||
Flawonoidy |
Związki nie będące flawonoidami |
||
Izoflawony |
Kumestany |
Prenyloflawonoidy |
Lignany |
Genisteina |
Kumesterol |
8-prenylnaringenina |
Laricirezinol |
Daidzeina |
|
6-prenylnaringenina |
Izolaricirezinol |
(Equol) |
|
Ksantohumol |
Matarezinol |
Glicytyna |
|
Izoksantohumol |
Sekoizolaricirezinol |
Biochanina A |
|
|
(Enterodiol) |
Formononetyna |
|
|
(Enterolakton) |
Rysunek 2. Grupy fitoestrogenów wraz z ich przedstawicielami (wg Hughes I., Woods H. i inni (2003). Phytoestrogens and Health).
Przybliżone wartości fitoestrogenów w różnych produktach spożywczych zostały pokazane w Tabeli 1, jednak ich stężenie może wahać się w zależności od gatunku rośliny, konkretnego szczepu, warunków uprawy i jej położenia geograficznego. Również przetwarzanie żywności (np. fermentacja) oraz obróbka termiczna (głównie gotowanie) wpływają na zmniejszenie zawartości tych związków w porównaniu z produktem nieprzetworzonym.
|
Izoflawony (mg/100g) |
Kumestany (mg/100g) |
Lignany (mg/100g) |
kiełki fasoli, lucerna |
– |
4,7 |
– |
chleb |
0-0,8 |
0 |
– |
ryż brązowy |
– |
– |
0,3 |
otręby pszenne, mąka kukurydziana, kukurydza, płatki owsiane |
<0,1 |
– |
0,5 |
żurawina, porzeczki, daktyle, figi, suszone śliwki, rodzynki |
0-0,2 |
– |
– |
jabłka, banany, winogrona, kiwi, mango, |
<0,1 |
– |
0,1 |
rośliny strączkowe |
0-0,58 |
– |
– |
siemię lniane |
– |
– |
60-370 |
miso |
43-60 |
– |
– |
grzyby |
0,02 |
– |
– |
noodle |
<0,1 |
– |
– |
olej, np. sojowy, rzepakowy |
0 |
– |
– |
orzeszki ziemne, orzechy brazylijskie, kasztany, orzechy laskowe, migdały, kokos |
<0,1 |
0 |
0,02-0,33 |
makaron |
<0,1 |
– |
– |
soczewica |
0,1-2,5 |
0 |
0-0,20 |
ziemniaki |
<0,1 |
– |
– |
nasiona słonecznika i lucerny |
0,01-0,6 |
0 |
– |
sery sojowe |
6-31 |
– |
– |
napoje sojowe |
5-10 |
– |
– |
koncentrat białka sojowego / izolat |
12-102 |
– |
– |
makaron sojowy |
8,5 |
– |
– |
jogurt sojowy |
16 |
– |
– |
sosy sojowe |
0,1-1,6 |
– |
0,03 |
mąka sojowa |
131-198 |
0 |
0,13 |
nasiona soi |
14-153 |
0,05 |
0,01-0,27 |
herbaty, tj. czarne, zielone |
0,04-0,05 |
0 |
2,04 |
tempeh |
29-53 |
– |
– |
tofu |
13,5-67 |
– |
– |
warzywa, takie jak: szparagi, bakłażan, buraki, brokuły, brukselka, kapusta, marchew, kalafior, seler, cukinia, ogórek, por, sałata, cebula, pasternak, dynia, rzodkiewka, szpinak, pomidor |
<0,1 |
– |
– |
Tabela 1. Zawartość izoflawonów, kumestanów i lignanów w wybranych produktach spożywczych (wg Hughes I., Woods H. i inni (2003). Phytoestrogens and Health).
Źródło: NCEŻ IŻŻ/mgr inż. Emilia Kołodziejska