Rozporządzenie w sprawie urzędowych kontroli żywności

Dnia 27 kwietnia br. weszło w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin (…) – rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych.

Rozporządzenie to stosowane będzie dopiero od dnia 14 grudnia 2019 r., a niektóre wyraźnie wskazane przepisy od 28 kwietnia 2018 lub od 29 kwietnia 2022 r. (art. 167). Tak długi okres vacatio legis ma pozwolić na dostosowanie się do wymogów nowego rozporządzenia. Rozporządzenie 2017/625 jest bardzo obszernym aktem prawnym i nie sposób w kilku zdaniach przedstawić zakresu tej regulacji, warto jednak zwrócić uwagę na kilka przewidzianych w nim rozwiązań w kontekście prac prowadzonych nad reformą organów urzędowej kontroli żywności.

Obszary zastosowania nowego rozporządzenia

Celem nowego rozporządzenia jest ustanowienie zharmonizowanych ram Unii w zakresie organizacji kontroli urzędowych w całym łańcuchu rolno-spożywczym z uwzględnieniem przepisów dotyczących kontroli urzędowych określonych obecnie w rozporządzeniu nr 882/2004 oraz w odpowiednim prawodawstwie sektorowym. W związku z tym rozporządzenie to uchyla (od dnia 14 grudnia 2019 r.) rozporządzenia kształtujące obecnie unijny model urzędowych kontroli żywności (w tym rozporządzenia nr 854/2004 i nr 882/2004, dyrektywy 89/608/EWG, 89/662/EWG, 90/425/EWG, 91/496/EWG, 96/23/WE, 96/93/WE i 97/78/WE i decyzję 92/438/EWG) oraz zmienia wiele przepisów dotyczących kontroli urzędowych zawartych obecnie w przepisach sektorowych (m.in. nr 999/2001, nr 396/2005, nr 1069/2009, nr 1107/2009, nr 1151/2012, nr 652/2014, nr 2016/429 i nr 2016/2031, rozporządzenia Rady nr 1/2005 i nr 1099/2009 oraz dyrektywy Rady 98/58/WE, 1999/74/WE, 2007/43/WE, 2008/119/WE i 2008/120/WE).

W art. 1 ust. 2 nowego rozporządzenia określone zostały obszary, do których ma ono zastosowanie. Reguluje ono kontrole urzędowe przeprowadzane nie tylko w celu weryfikacji zgodności z przepisami prawa żywnościowego i paszowego, w tym w zakresie bezpieczeństwa żywności i pasz na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji oraz zagadnienia związane z informacjami o żywności i paszach, a także kwestie wytwarzania i wykorzystywania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, ale swoim zakresem nowe rozporządzenie obejmuje też takie obszary jak: uwalnianie do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych w celu produkcji żywności i paszy; wymogi dotyczące zdrowia zwierząt; produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego; dobrostan zwierząt; środki ochronnych przeciwko agrofagom roślin; wymogi dotyczące wprowadzania do obrotu i stosowania środków ochrony roślin oraz zrównoważonego stosowania pestycydów, z wyjątkiem sprzętu do aplikacji pestycydów; produkcję ekologiczną i etykietowanie produktów ekologicznych oraz stosowania i oznakowania chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności. W porównaniu do rozporządzenia 882/2004 ma ono zatem zdecydowanie szerszy zakres stosowania. Objęte tym rozporządzeniem obszary są zróżnicowane. Jednakże zastosowane zostały rozwiązania, które pozwalają na uwzględnienie zróżnicowania poszczególnych obszarów, przy jednoczesnym wprowadzeniu jednolitych instrumentów prawnych wchodzących w zakres urzędowych kontroli.

Organy realizujące urzędowe kontrole

Nowe rozporządzenie (podobnie jak obecnie obowiązujące przepisy) pozostawia stosunkowo dużą swobodę państwom członkowskim w zakresie ukształtowania struktury organów realizujących urzędowe kontrole. Podobnie jak obecnie, państwa członkowskie powinny wyznaczyć właściwe organy we wszystkich obszarach objętych zakresem rozporządzenia. To państwa członkowskie decydują o wyznaczeniu właściwych organów w odniesieniu do poszczególnych obszarów lub ich części; przy czym zawsze muszą wyznaczyć pojedynczy organ, który w każdym z obszarów lub ich części zapewni właściwą koordynację wymiany informacji z właściwymi organami z innych państw członkowskich oraz z Komisją (pkt. 26 preambuły). Z przepisów nowego rozporządzenia wynika jednocześnie, że wyznaczone przez państwa członkowskie organy właściwe do przeprowadzania kontroli urzędowych dotyczących łańcucha rolno-spożywczego powinny działać w interesie publicznym, posiadać właściwe zasoby oraz wyposażenie, a także gwarantować bezstronność i profesjonalizm. Poza tym, właściwe organy powinny zapewniać odpowiednią jakość, spójność i skuteczność kontroli urzędowych (pkt 27 preambuły, art. 4). Kształtując zatem strukturę organów krajowych trzeba uwzględnić wymogi wynikające z tego rozporządzenia.

W rozporządzeniu 2017/625 wprowadzony został wymóg działania organów w oparciu o udokumentowane procedury i obowiązek dokumentowania swoich czynności (art. 12, 13), a z drugiej strony wprost określony został zakres obowiązków podmiotów kontrolowanych (art. 15). Obejmuje ono zatem wymogi związane z prowadzeniem czynności kontrolnych, co obecnie regulowane jest w przepisach krajowych. Duży nacisk położony został na przejrzystość urzędowych kontroli, wprowadzono też m.in. obowiązek publikowania w Internecie informacji zbiorczych o rodzaju i wynikach przeprowadzonych kontroli (art. 11). Przepisy te należy uwzględnić przy reformowaniu organów urzędowej kontroli w Polsce.

Szczegółowe regulacje

Niektóre obszary uregulowane zostały w sposób bardziej szczegółowy. Dotyczy to kontroli urzędowych oraz działań, jakie mają podjąć właściwe organy m.in. w związku z: wytwarzaniem produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi (art. 18), pozostałościami określonych substancji w żywności i paszy (art. 19), zwierzętami, produktami pochodzenia zwierzęcego, materiałem biologicznym, produktami ubocznymi pochodzenia zwierzęcego i produktami pochodnymi (art. 20), wymogami dotyczącymi dobrostanu zwierząt (art. 21), zdrowiem roślin (art. 22), GMO do celów produkcji żywności i paszy oraz genetycznie modyfikowanej żywności i paszy (art. 23), środkami ochrony roślin (art. 24), produkcją ekologiczną i etykietowaniem produktów ekologicznych (art. 25), chronionymi nazwami pochodzenia, chronionymi oznaczeniami geograficznymi i gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami (art. 26). Charakterystyczne jest, że w większości przypadków w rozporządzeniu 2017/625 zawarte zastały przepisy upoważniające Komisję do wydania przepisów określających szczegółowe zasady wykonywania urzędowych kontroli w danym zakresie. Nieco szersza regulacja zawarta została w rozporządzeniu 2017/625 w odniesieniu do kontroli urzędowych dotyczących wytwarzania produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi. W tym zakresie zaproponowane zostały rozwiązania dające większą elastyczność w zakresie wykonywania kontroli weterynaryjnych. Tego rodzaju kontrole mogą być wykonywane przez (1) urzędowego lekarza weterynarii (tj. lekarza weterynarii wyznaczonego przez właściwe organy), a ponadto w określonych przypadkach: (2) przez urzędowego pracownika pomocniczego (tj. przedstawiciela właściwych organów odpowiednio wyszkolonego i zatrudnionego w celu wykonywania pewnych zadań w ramach kontroli urzędowych), pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii (tj. urzędowy lekarz weterynarii jest obecny w obiekcie w czasie niezbędnym do wykonania tej czynności) lub (3) przez urzędowego pracownika pomocniczego na odpowiedzialność urzędowego lekarza weterynarii (art. 17). Urzędowy lekarz weterynarii ponosi odpowiedzialność za decyzje podjęte w wyniku kontroli urzędowych zleconych urzędowemu pracownikowi pomocniczemu (art. 18 ust. 5). Badania przedubojowe mogą być, co do zasady przeprowadzane przez urzędowego lekarza weterynarii, któremu w kwestiach selekcji wstępnej zwierząt mogą pomagać przeszkoleni w tym celu urzędowi pracownicy pomocniczy, ale w odniesieniu do drobiu i zajęczaków, badania przedubojowe mogą być także przeprowadzane pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii lub w przypadku, gdy zastosowano wystarczające zabezpieczenia, na odpowiedzialność urzędowego lekarza weterynarii. Badanie poubojowe oraz opatrywanie znakiem jakości zdrowotnej może być natomiast przeprowadzane przez urzędowego lekarza weterynarii, pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii lub w przypadku, gdy zastosowano wystarczające zabezpieczenia, na odpowiedzialność urzędowego lekarza weterynarii (art. 18 ust. 2). Ponadto, właściwy organ może, na podstawie analizy ryzyka, zezwolić, by personel rzeźni – w zakładach dokonujących uboju drobiu lub zajęczaków– pomagał w wykonywaniu zadań związanych z kontrolą urzędową lub – w zakładach dokonujących uboju innych gatunków zwierząt – wykonywał konkretne zadania w zakresie pobierania próbek i badań związanych z tą kontrolą, pod warunkiem jednak zapewnienia niezależności i odpowiedniego przygotowania personelu, a czynności te wykonywane muszą być w obecności urzędowego lekarza weterynarii lub urzędowego pracownika pomocniczego i zgodnie z ich poleceniami (art. 18 ust. 3). Bardziej szczegółowe zasady przeprowadzania kontroli urzędowych w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego mają być uregulowane w aktach wykonawczych wydanych przez Komisję (art. 18 ust. 7 i 8).

Zasady przekazywania zadań

W kontekście przygotowywanej reformy organów urzędowej kontroli żywności w Polsce na uwagę zasługuje też uregulowanie w rozporządzeniu 2017/625 zasad przekazywania przez właściwe organy niektórych zadań realizowanych w ramach kontroli urzędowych jednej lub większej liczbie jednostek upoważnionych lub osobom fizycznym (art. 28 -33 oraz pkt 46 preambuły). Przekazując zadania organ musi na piśmie określać zakres powierzanych zadań, a jednostka upoważniona musi: dysponować odpowiednią liczbą właściwie wykwalifikowanych pracowników oraz wiedzą fachową, sprzętem i infrastrukturą niezbędnymi do wykonywania przekazanych jej zadań realizowanych w ramach kontroli urzędowych. Jednostka upoważniona musi być bezstronna i wolna od konfliktu interesów, funkcjonować i być akredytowana zgodnie z normami właściwymi dla przekazanych zadań i musi posiadać uprawnienia wystarczające do wykonywania zadań związanych z kontrolami urzędowymi, do jakich została upoważniona (art. 29). Podobnie w przypadku osób fizycznych wymaga się odpowiednich kwalifikacji, fachowości, bezstronności (art. 30). Organ powierzający wykonywanie zadań sprawują nadzór nad jednostkami upoważnionymi lub osobami fizycznymi realizującymi zadania z zakresu kontroli urzędowych. Biorąc pod uwagę, że już obecnie wiele podmiotów działających na rynku spożywczym dobrowolnie poddaje się audytom podmiotów prywatnych, w celu spełnienia wymogów przewidzianych w różnego rodzaju prywatnych systemach jakości, nie można wykluczyć, iż zarówno podmioty audytujące jak i podmioty prowadzące przedsiębiorstwo spożywcze będą zainteresowane w dopuszczaniu, jako alternatywy dla kontroli prowadzonych przez organy także urzędowych kontroli prowadzonych przez podmioty prywatne, spełniającym określone wymagania i działające pod nadzorem organów urzędowej kontroli (jednostki upoważnione). Wykorzystanie podmiotów prywatnych (jednostek upoważnionych) mogłoby w istotny sposób przyczynić się do zwiększenia efektywności organów kontroli urzędowej, w związku z czym przy przygotowywanej reformie warto byłoby przewidzieć procedury na podstawie których powierzane byłyby zadania z zakresu urzędowych kontroli żywności podmiotom prywatnym.

W rozporządzeniu 2017/625 uregulowane zostały też m.in. zasady wydawania świadectw urzędowych, kwestie opłat i należności za czynności kontrolne, zagadnienia związane z funkcjonowaniem laboratoriów urzędowych, problematyka pomocy i współpracy administracyjnej organów z poszczególnych państw. Komisja zobowiązana została do utworzenia komputerowego systemu zarządzania informacjami w zakresie kontroli urzędowych (IMSOC – ang. information management system for official controls), który m.in. umożliwia komputerowe przetwarzanie i wymianę informacji, danych i dokumentów niezbędnych do przeprowadzania kontroli urzędowych.

Wydanie aktu prawnego obejmującego całość wymagań w zakresie urzędowych kontroli żywności w łańcuchu rolno-spożywczym powinno przyczynić się do uproszczenia i ujednolicenia urzędowych kontroli, przy zachowaniu jednak możliwości stosowania zróżnicowanych rozwiązań, dostosowanych do potrzeb wynikających ze specyfiki poszczególnych obszarów. Z pewnością jednak w najbliższym czasie niezbędna będzie szczegółowa analiza poszczególnych rozwiązań przyjętych w tym obszernym akcie prawnym.

dr hab. Paweł Wojciechowski

Wydział Prawa i Administracji UW

217/625, Bezpieczeństwo żywności, Prawo, rozporządzenie

Rozporządzenie w sprawie urzędowych kontroli żywności

Podobne artykuły