Na łąkę po zdrowie

Niekonwencjonalne metody leczenia były znane od wieków. Niektóre z dawnych receptur, jak syrop
z mniszka lekarskiego, stosowane są do dzisiaj. Tradycję zbierania mleczu na łąkach, powszechnie uznawanego za chwast, kultywują panie z kół gospodyń, ale z dobrodziejstwa działania tej rośliny możemy korzystać na co dzień w kuchni. Tym bardziej, że nastała moda na wiejskie, zielne ogródki.

Mniszek lekarski, zwany mleczem, żabim kwiatem, dmuchawcem, brodawnikiem, popią główką, męską stałością, wilczym zębem, wolim okiem, gołębim grochem, mlecznicą i hetmańską buławą, zwykle rośnie na łąkach, miedzach, nieużytkach i polach. Występuje w Europie i Azji, a także w obu Amerykach. W naszym kraju nie ma chyba człowieka, który nie wiedziałby, jak wygląda ta roślina. Z jednej strony jest pospolita, z drugiej strony, jej właściwości ciągle są przez wielu odkrywane. Gdy łąki zabarwiają się na żółto, czyli w maju, to znak, że czas wyruszyć w teren – tak jak wiejskie gospodynie, z koszem po zdrowie. Pierwsze wzmianki na temat syropu
z mniszka pojawiły się już w XII wieku. Warto jednak wykorzystywać dawną wiedzę o mniszku współcześnie, jak robią to panie z KGW.

– Najlepiej zbierać mniszek w słoneczne dni, ponieważ właśnie wtedy ustawiają główki w kierunku słońca. Trzeba wybierać te najbardziej rozwinięte mlecze, bo to one mają najwięcej smaku i aromatu – doradza Jolanta Nowak
z Koła Gospodyń Wiejskich z Bronisławia (woj. kujawsko-pomorskie).

Zerwane kwiaty, po umyciu i osuszeniu, trzeba zalać między innymi wodą i cukrem. Wywar zamienia się wtedy
w klarowny, przejrzysty płyn syrop o bursztynowej barwie, konsystencji i smaku przypominającym miód. Syrop ma słodki smak z lekko gorzkawym posmakiem i słodkawy zapach, zawiera witaminy A i B2. J. Fourier-Rosset
w książce „Z kuchni świętej Hildegardy” pisze: „Wywar z gotowanych kwiatów mniszka po dodaniu dużej ilości cukru zmienia się w syrop o barwie, konsystencji i smaku zbliżonym do miodu, tzw. miodek majowy”.

W literaturze polskiej często występują herbatki, wyciągi, nalewki, a wśród wielu specyfików – również syropy –
o gęstej konsystencji, z dużą zawartością cukru, nadającą im długą przydatność do spożycia. Bogate tradycje ludności wiejskiej i nierozerwalnie z nimi związane wierzenia, a także techniki lecznicze o charakterze magiczno-religijnym, stanowią jedną z najstarszych i najbardziej znaczących części wiedzy ludowej na temat otaczającego świata i przyrody. Ze względu na niepiśmienność ludności wiejskiej, nierzadko zapisy receptur sporządzane były przez badaczy na podstawie podań ustnych przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Duże znaczenie przypisuje się historycznym uwarunkowaniom Polski, gdzie istotną rolę odegrało ziołolecznictwo Rusi i Niemiec. Niektóre z dawnych receptur, jak na syrop z mniszka lekarskiego, stosowane są do dzisiaj. Mniszkowi lekarskiemu (Taraxacum officinale), trudno przypisać historię pochodzenia i tradycje, podobnie jak syropowi
z mniszka lekarskiego trudno przypisać związek z jakimkolwiek regionem Polski. Można odnaleźć informacje na temat stosowania tej rośliny do wyrobu syropu w rejonie beskidzkim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Koszalina oraz w gminie Dobre na Kujawach i Pomorzu.

– Mniszek dobrze wpływa na drogi oddechowe, gardło, jest wspaniałym lekiem na kaszel i katar! To również świetny środek na problemy żołądkowe, oczyszcza i wzmacnia krew, leczy nawet reumatyzm! – wylicza zalety regionalnego produktu Czesława Markowska z KGW Bronisław.

Zastosowanie mniszka lekarskiego i jego właściwości lecznicze zostały opisane w literaturze i potwierdzone badaniami. Elżbieta Szot-Radziszewska w „Sekretach ziół: wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie” (Warszawa 2005, Wydawnictwo TRIO) pisze: Mniszek lekarski, mlecz, dmuchawiec, mlic – z kwiatów sporządzają „miód na wątrobę” – pięćset kwiatków zasypują cukrem (pół kilograma), dodają pół litra wody i cytryny (pół kilograma), gotują i zalewają w słoiki, stosują według ściśle określonych dawek; z kwiatów sporządzają też syrop i piją „na przeziębienia i przy kaszlu” – kwiatki zasypane cukrem stawiają na słońcu; inny przepis na syrop – pięćset kwiatków zasypać cukrem, dodać wody i postawić na dwadzieścia cztery godziny, następnie wycisnąć mlecz
i gotować trzy godziny; suszą ziele urwane przy samym korzeniu, napar piją przy nadciśnieniu i na wzmocnienie organizmu. (…) w Piaseckiej parafii tak rok to się chłop wylicył mlicem, co już wcale nie widział (Ochrymowicz 1900, s. 333).”

Mniszek lekarski jest bogaty w witaminy i składniki mineralne, przez co warto wykorzystać go w kuchni. Można zrobić z niego nie tylko syrop, ale także wino mniszkowe, nalewki, zupy, a nawet koktajle. Doskonale nadaje się również na sałatkę. Jadalne są zarówno płatki jego kwiatów, jak i młode listki. Roślinę wykorzystuje się jako główny składnik dania, ale także jego uzupełnienie.

Mniszek kwitnie wiosną, od kwietnia do lipca oraz po raz drugi – jesienią.

Choć cała roślina wykazuje właściwości oczyszczające organizm człowieka z toksyn i złogów oraz wzmacniające, to na szczególne uznanie zasługują jej korzenie i łodygi, które są najczęściej wykorzystywane do produkcji naturalnych preparatów leczniczych. Ziołolecznictwo wykorzystuje przede wszystkim oczyszczające działanie mniszka lekarskiego. Wyciągi z mleczu występują w lekach na schorzenia trzustki, nerek, wątroby oraz preparatach obniżających poziom cukru we krwi. Preparaty z korzenia mniszka posiadają również łagodne właściwości przeczyszczające oraz przyśpieszają regenerację uszkodzonych tkanek. Z kolei napary z kwiatów mniszka regulują pracę jajników i cykli miesiączkowych, dzięki obecności prowitaminy A, flawonoidów i kwasu foliowego.

Źródło:
1. Scott-Moncrieff Ch., ABC witamin, naturalne źródła niezbędnych składników odżywczych, Świat Książki, Warszawa 2005

2. Skarżyński A., Magia ziół, wydawnictwo Alfa, Warszawa 1991

3. Szymanderska H., Z łąki na talerz, Świat Książki, Warszawa 2015

4. Bebłowska B., Guzowska J., Rośliny lecznicze opis, zbiór, zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987

5. minrol.gov.pl