Krótka charakterystyka konsumenta

„Wszyscy, z definicji jesteśmy konsumentami. Konsumenci stanowią największą grupę ekonomiczną w gospodarce, wpływającą oraz pozostającą pod wpływem prawie każdej publicznej i prywatnej decyzji ekonomicznej. (…) Są oni jednak jedyną ważną grupą, której zdanie często nie jest wysłuchane”.

W powszechnym rozumieniu konsument utożsamiany jest z nabywcą dóbr i usług, z których korzysta w swoim prywatnym życiu. Pojęcie „konsumenta” często używane jest zamiennie ze słowem „klient”. Powyższe koresponduje ze słownikową definicją („Słownik języka polskiego”, red. M. Szymczak, Warszawa 1994) określającą konsumenta jako „spożywcę, nabywcę towarów na własny użytek, użytkownika”.

W obowiązujących przepisach (zarówno unijnych, jak i krajowych) brak jest jednej definicji „konsumenta”. Przedmiotowe pojęcie zostało różnie zdefiniowane na potrzeby poszczególnych aktów prawnych i żadnej z definicji nie można traktować jako powszechnie obowiązującej.

Najbardziej ogólną definicję konsumenta wskazano w Kodeksie cywilnym (art. 22 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.). Według niej jest on „osobą fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”. Można zatem uznać, że konsument jako ostatni uczestnik wymiany rynkowej, zakupiony towar lub usługę zużywa na własne potrzeby i nie wykorzystuje ich w celach zarobkowych.

W prawie żywnościowym funkcjonuje pojęcie „konsumenta finalnego” (art. 3 pkt 18 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.) jako „ostatecznego konsumenta środka spożywczego, który nie wykorzystuje żywności w ramach działalności przedsiębiorstwa spożywczego”. Innymi słowy konsument jest ostatnim ogniwem łańcucha żywnościowego, w którym żywność „od pola” (od producenta) trafia na „stół” konsumenta w celu zaspokojenia jego indywidulanych potrzeb żywnościowych.

(Ponad)przeciętność…

Charakterystyka „przeciętnego konsumenta” pojawiła się w preambule dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych (dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450 /EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady «Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych»), której przepisy wdrożyła do krajowego porządku prawnego ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Art. 2 pkt 8 ww. ustawy określa „przeciętnego konsumenta” jako „dostatecznie dobrze poinformowanego, uważnego i ostrożnego”. Definicja wskazuje również, że przy ocenie „przeciętności” należy wziąć pod uwagę m.in. czynniki społeczne, kulturowe i językowe. Jeżeli niektóre cechy (np. wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa) czynią konsumentów szczególnie podatnymi na oddziaływanie praktyki rynkowej, należy zadbać o ich odpowiednią ochronę poprzez ocenę danej praktyki z perspektywy przeciętnego członka tej szczególnej grupy konsumentów.

Ponadto, w punkcie 18 preambuły dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych wskazano, że w celu ustalenia typowej reakcji przeciętnego konsumenta w konkretnym przypadku krajowe sądy i organy administracyjne powinny polegać na własnej umiejętności oceny, z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Wojewódzkie Sądy Administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny (przykładowe wyroki: wyrok WSA w Warszawie z dnia 06.02.2013 r. sygn. akt VI SA/Wa 2221/12, wyrok NSA z dnia 22.05.2015 r. sygn. akt II GSK 911/14, wyrok NSA z dnia 14.10.2015 r. sygn. akt 1868/14, wyrok NSA z dnia 16.10.2015 r. sygn. akt II GSK 1948/14) wydając wyroki w sprawach oznakowania wprowadzającego konsumenta w błąd, za punkt odniesienia przyjmują zatem wykładnię Trybunału Sprawiedliwości, który w swoim orzecznictwie ukształtował modelową charakterystykę „przeciętnego konsumenta” (przykładowe wyroki ETS: w sprawie C-210/96 z dnia 16.07.1998 r., w sprawie C-342/97 z dnia 22.06.1999 r., w sprawie C-220/98 z dnia 13 stycznia 2000 r., w sprawie C-218/01 z dnia 12.02.2004 r.) zgodną z przywołaną powyżej definicją.

Tzw. europejski model konsumenta zakłada posiadanie przez niego wiedzy niezbędnej do właściwej oceny informacji o produkcie/usłudze. Należy jednak zaznaczyć, że konsument nie jest ekspertem, więc ma prawo pewnych rzeczy po prostu nie wiedzieć (np. dotyczących specyficznych technologii produkcji różnych środków spożywczych). Trybunał Sprawiedliwości w swoich wyrokach podkreśla również znaczenie różnic językowych, kulturowych i społecznych. Mogą one powodować, że oznakowanie towaru (np. stosowany znak towarowy), które nie wprowadza w błąd konsumentów z jednego państwa może być mylące dla konsumentów w innym państwie (przykładowe wyroki ETS: w sprawie C-313/94 z dnia 26 listopada 1996 r., w sprawie C-220/98 z dnia 13 stycznia 2000 r.).

Konsument przede wszystkim…

W 1962 roku w Kongresie Stanów Zjednoczonych prezydent John F. Kennedy wygłosił słynne przemówienie, w którym wskazał, że „wszyscy, z definicji jesteśmy konsumentami. Konsumenci stanowią największą grupę ekonomiczną w gospodarce, wpływającą oraz pozostającą pod wpływem prawie każdej publicznej i prywatnej decyzji ekonomicznej. (…) Są oni jednak jedyną ważną grupą, której zdanie często nie jest wysłuchane”. Podkreślił również, że „jeśli się oferuje konsumentom artykuły złej jakości (…), jeśli konsument nie jest w stanie dokonać wyboru na podstawie posiadanych informacji, to jego pieniądz przestaje mieć wartość, jego zdrowie i bezpieczeństwo znajdują się w stanie zagrożenia, a interes narodowy na tym cierpi”.

Z przepisów prawa (zarówno ogólnego, jak i odnoszącego się bezpośrednio do żywności) jednoznaczne wynika, że konsument jest ostatnim, a co za tym idzie również najsłabszym uczestnikiem rynku. Podstawowym obowiązkiem organów państwa jest zatem jego ochrona m.in. przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). W tym miejscu należy wskazać na konieczność ścisłej współpracy wszystkich organów stojących na straży przepisów prawa i dbających o ochronę konsumenta.

Omawiając model „przeciętnego konsumenta” należy mieć również na uwadze jego prawo do rzetelnego i niewzbudzającego wątpliwości oznakowania towarów. Oznakowanie jest dla konsumenta podstawowym źródłem informacji o wyrobach, dlatego też powinno precyzyjnie informować o ich jakości. Tym samym powinno zapewniać możliwość dokonywania świadomego wyboru produktów o określonych cechach i właściwościach.

Należy pamiętać, że konsumentem jest tak naprawdę każdy z nas (niezależnie od tego czy prowadzi zakład produkcyjny, czy też jest inspektorem kontrolującym danego producenta). Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów leży więc w interesie nas wszystkich.

Anna Dominiak

178/2002, Bezpieczeństwo żywności, dyrektywa, EFSA, IJHARS, klient, konsument, NSA, producent, rozporządzenie, ustawa

Krótka charakterystyka konsumenta

Podobne artykuły