Klastry górą

Od Kuchni

Na polskim rynku przybywa firm, które współpracują w ramach klastrów. To ciekawa inicjatywa strategiczna, która w ostatnim czasie rozwija się w zawrotnym tempie. Konkurencyjny chce być przecież każdy przedsiębiorca, a razem łatwiej podbijać rynek. Tym bardziej, że warunków niezbędnych
do zaistnienia klastra nie jest wiele – na początek wystarczą otwartość, a potem przede wszystkim chęć współpracy. O tym, jak mogą zwiększać swój kapitał firmy, dzięki tworzeniu tych nietypowych organizacji gospodarczych w Polsce, porozmawialiśmy z Michałem Majcherkiem z Centrum Transferu Technologii
i Innowacji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, propagatorem klastrów branży rolno-spożywczej.

Autor: Maria Sikorska

Maria Sikorska: Jakie możliwości daje firmom działanie w klastrze?

Michał Majcherek: Zjawiskiem powstającym w ramach klastra gospodarczego jest efekt synergii. Oznacza to, że wspólnie podejmowane działania poprzez łączenie potencjałów wielu członków klastra dają efekt większy niż suma efektów indywidualnych działań tych podmiotów. Korzyści dla firm to m.in. możliwość wspólnej promocji produktów i usług, łatwiejsze wprowadzanie produktów i usług na rynek krajowy i międzynarodowy, promowanie eksportu, prezentacja oferty zrzeszonych firm na różnych wystawach i targach. Nie można też pominąć takich korzyści, jak możliwość korzystania z umiejętności i doświadczeń innych firm w klastrze, uzyskanie korzyści specjalizacji lub zwiększonej skali produkcji, wzmocnienie pozycji wobec dostawców i obniżenie przez to kosztów dostaw, a także wzmocnienie swojej pozycji wobec odbiorców. Daje to firmom zrzeszonym w klastrze możliwość wprowadzenia na rynek bardziej zaawansowanych, lepszych jakościowo, tańszych i bardziej konkurencyjnych produktów.

M.S.: Jakie są relacje sieciowe w klastrach?

M.M.: Rolą zarządu klastra jest rozwijanie relacji sieciowych między podmiotami powiązania. Można osiągnąć dzięki temu poprawę świadomości członków w zakresie udziału w klastrze. Klaster jest platformą współpracy członków oferującą firmom współdziałanie z instytucjami, dostęp do ośrodków badawczych, do konsultantów
i ekspertów oraz do informacji o rozwoju rynku. Firmy cenią też sobie dostęp do specjalistycznych szkoleń
z zakresu technologii, szkoleń z zakresu zarządzania, a także dostęp do wysoko wykwalifikowanego personelu.

M.S.: Czy klastry to przyszłość?

M.M.: To na pewno ważna forma integracji. Co istotne, znana i sprawdzona na rozwiniętych rynkach. Jednak skala działania większości naszych polskich klastrów jest wciąż za mała żeby osiągnąć właściwy efekt. Tu przydałoby się wsparcie publiczne – nie polegające na dofinansowaniu działania klastrów, tylko na promowaniu tej formy integracji. Chodzi o to, żeby zwłaszcza firmy, uważały przynależność do klastra branżowego jako konieczność i oczywistość – tak jak oczywistym jest posiadanie standardu jakości ISO, tak oczywista powinna być przynależność do branżowego klastra gospodarczego.

M.S.: Czy w Polsce jest wiele klastrów, które składają się z przedstawicieli branży rolno-spożywczy?

M.M.: Klaster zajmujący się żywnością nie jest czymś nowym, nieznanym w Polsce. Przemysł spożywczy
w porównaniu z innymi jest dość rozdrobniony. Ilościowo dominują małe i średnie firmy. Firmy te łączą się dla realizacji swoich wspólnych celów. Cele te to obecnie przede wszystkim rozwój sprzedaży zrzeszonych firm
i innowacyjna współpraca z jednostkami naukowymi. Jednym z najdłużej działających klastrów w Polsce jest klaster spożywczy z Wielkopolski. Jednym z najnowszych jest ten działający na Kujawach i Pomorzu, z którym aktywnie współpracuję. Skupił on przede wszystkim firmy z sektora żywnościowego, które korzystały z badań innowacyjnych finansowanych w formie voucherów badawczych – kujawsko-pomorskich odpowiedników bonów na innowacje w latach 2011-2014. Głównym wykonawcą usług badawczych finansowanych voucherami badawczymi był Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, stąd też wokół Wydziału Rolnictwa
i Biotechnologii tej uczelni powstały ruchy konsolidacyjne, a powstały w ten sposób klaster oprócz ważnej dla firm sprzedaży (zwłaszcza inicjatyw eksportowych,) w szczególnie aktywny sposób wspiera innowacyjność firm i ich współpracę z jednostkami naukowymi oraz wykorzystywanie wciąż dostępnych funduszy europejskich.

M.S.: Na czym polega współpraca świata nauki ze światem praktyki w przypadku klastra? Czym może owocować i czym już owocuje?

M.M.: Dzięki wspólnym projektom badawczo-rozwojowym następuje realna dyfuzja technologii w ramach powiązania, co umożliwia łatwiejsze wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych.

Następnym krokiem w integracji może być ustanowienie wspólnych standardów technicznych.

Warto też wspomnieć, że uczelnie i szkoły, dzięki współpracy w klastrze, mogą dostosować system edukacji
i programy nauczania do potrzeb przyszłych pracodawców – podmiotów powiązania kooperacyjnego.

M.S.: Dlaczego o klastrach często mówi się jako o „potrójnej helisie”?

M.M.: Bo to udział trzech grup partnerów: przedsiębiorstw, instytucji naukowo-badawczych oraz administracji.
W praktyce klaster oddziałuje na znacznie większą grupę docelową – na inne małe i duże przedsiębiorstwa, świat nauki i edukacji, czyli na uniwersytety i szkoły wyższe, instytuty naukowe, biura transferu technologii i parki naukowe, ale też szkoły, grupy obywatelskie, instytucje finansowe, organizacje animujące współpracę. Najważniejsze jest zaufanie i chęć budowania społecznego kapitału. Bez tego się nie obędzie.

M.S.: Czy klastry mogą pomóc firmom polepszyć ich innowacyjność?

M.M.: Oczywiście. Wzrost produkcji powinien iść w parze z poprawą efektywności ekonomicznej. Gdy świat nauki i biznesu się łączy, efekty tej współpracy mogą się okazać imponujące.

M.S.: Dawniej w Polsce było kilkanaście klastrów. Teraz jest ich ponad 250. Dlaczego w kraju nie przybywa ich jednak tak szybko, jak w innych krajach Wspólnoty, choćby w Niemczech czy we Francji?

M.M.: Najistotniejszą barierą dla rozwoju powiązań kooperacyjnych w Polsce, jest niska skłonność firm
do współpracy z innymi podmiotami, zwłaszcza z innymi firmami. Wynika to najczęściej z braku zaufania
do partnerów biznesowych i instytucjonalnych. Zagraniczne doświadczenia pokazują, że kluczowym czynnikiem sukcesu klastra jest doskonałość w jego zarządzaniu, czyli profesjonalizacja zarządzania klastrem, określenie strategii rozwojowej klastra i jej wdrażanie, usługi nastawione na spełnianie potrzeb i oczekiwań członków grupy, kreujące dla nich wartość dodaną. Sprawni koordynatorzy odgrywają decydującą rolę w sukcesie klastra.

M.S.: Czy koordynatorzy klastrów w Polsce mogą liczyć na czyjeś wsparcie?

M.M.: Tak – Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Bieżąca oferta PARP dotyczy działań o charakterze systemowym oraz instrumentów bezpośredniego wsparcia finansowego dla klastrów i ich członków, dostępnych
w całej perspektywie 2014-2020, w formie cyklicznie organizowanych naborów do Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, Programu Operacyjnego Wiedza, Edukacja i Rozwój i Programu Operacyjnego Polska Wschodnia.

M.S.: W polskim prawie brak jest jednolitego aktu prawnego regulującego zasady funkcjonowania klastra jako podmiotu prawnego.

M.M.: W polskim systemie prawnym nie ma jednolitego aktu prawnego regulującego zasady funkcjonowania klastra jako podmiotu prawnego. W regulacjach poszczególnych sektorów gospodarki pojawiają się jednak przepisy regulujące formalne zasady prowadzenia działalności gospodarczej konkretnego rodzaju w ramach klastra. Instytucja klastra i pojęcie „klaster” funkcjonuje w obrocie prawnym administracji publicznej. To efekt unijnej polityki klastrowej, w której klastrowość wiąże się z dystrybucją środków publicznych i dodatkową możliwością pozyskania unijnego wsparcia. Stworzono status Kluczowego Klastra Krajowego, nadawany przez polski rząd klastrom spełniającym restrykcyjne kryteria oceniane w drodze konkursu. Krajowy Klaster Kluczowy to klaster o istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju i wysokiej konkurencyjności międzynarodowej.

Michał Majcherek, Centrum Transferu Technologii i Innowacji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, propagator klastrów branży rolno-spożywczej.