Karnityna – coraz bardziej popularna

Karnityna jest aminokwasem, który znajduje się naturalnie w wielu produktach spożywczych. Jest także wytwarzana przez organizm człowieka. Poznanie funkcji, jakie karnityna pełni w rozwoju i fizjologii organizmu, oraz potencjalnych korzyści z zastosowania tej substancji w medycynie, wymaga jeszcze wielu badań.

Po raz pierwszy karnityna została wyizolowana w 1905 r. z mięśni (stąd pochodzi nazwa: łac. caro, carnis – mięso). Jej działanie początkowo badano na larwach Tenebrio molitor. Ze względu na fakt, iż brak karnityny w pożywieniu, którym karmiono larwy, wywoływał odkładanie się tłuszczu, nazywano ją wówczas witaminą BT. Karnityna była zaliczana do substancji witaminopodobnych, ponieważ może być zarówno syntetyzowana w organizmie, jak i dostarczana z pożywieniem.

Karnityna jest organicznym związkiem chemicznym (β-hydroksy-γ-trimetyloaminomaślan). Naturalna karnityna jest L-stereoizomerem i tylko w takiej postaci jest aktywna biologicznie. Organizm dorosłego człowieka zawiera około 20 g L-karnityny. Jest ona zgromadzona przede wszystkim w mięśniach szkieletowych i sercu (około 98 %). Pozostała jej ilość znajduje się w miejscach jej syntez – w wątrobie i nerkach (około 1,5 %). Obecna jest również w mózgu.

W organizmie człowieka L-karnityna powstaje z dwóch aminokwasów: z lizyny i metioniny w wątrobie i nerkach. Narządy te mają wszystkie enzymy potrzebne do jej syntezy, poza aminokwasami niezbędne są żelazo (Fe2+), witaminy C i B6 oraz witamina PP. Ich brak lub zbyt małe ilości w spożywanym pokarmie prowadzą do zmniejszenia syntezy endogennej (powstającej w organizmie) karnityny.

Karnityna w diecie
Dzienne zapotrzebowanie dorosłej osoby na L-karnitynę wynosi średnio 15 mg i jest pokrywane przez endogenną syntezę oraz dietę. Ilość L-karnityny dostarczana codziennie z dietą wynosi średnio 20-200 mg. W diecie bezmięsnej, wegetariańskiej – dużo mniej, poniżej 1 mg dziennie. Przy prawidłowej diecie 75% dziennego zapotrzebowania na L-karnitynę pokrywają spożywane pokarmy, pozostałe 25% powstaje w wyniku endogennej syntezy.

Główne źródła karnityny w pożywieniu to mięso i produkty mleczne. Spośród mięs duże ilości karnityny zawierają baranina, wołowina, wieprzowina, a także ryby. Najwięcej karnityny jest w mięsie kangura (637 mg/100g) i w koninie (423 mg/100g), a najmniej – w drobiu. Pokarmy pochodzenia roślinnego – owoce i warzywa – zawierają niewielkie ilości karnityny. Na uwagę zasługuje dość duża zawartość L-karnityny w grzybach. Ilość L-karnityny w tłuszczach jest bardzo niska.

L-karnityna jest substancją rozpuszczalną w wodzie, więc procesy związane z gotowaniem zmniejszają jej ilość w potrawach.

Funkcje L-karnityny w organizmie człowieka
L-karnityna pełni różnorodne funkcje. Przede wszystkim uczestniczy w metabolizmie lipidów. W ostatnich latach obserwuje się duże zainteresowanie L-karnityną ze względu na jej potencjalne zastosowanie w terapiach odchudzających. L-karnityna może korzystnie wpływać na spalanie kwasów tłuszczowych i tym samym przyczyniać się do szybszego zmniejszenia masy ciała.

Jednak usprawnianie metabolizmu lipidów to nie jedyna funkcja, jaką pełni L-karnityna. Związek ten bierze udział w transporcie rozgałęzionych aminokwasów, jest donorem grup acetylowych w syntezie acetylocholiny i pełni istotną rolę w procesach detoksykacyjnych. Ponadto uczestniczy w przemianach węglowodanów. Jej wysoki poziom w mięśniach zmniejsza wykorzystywanie glikogenu jako materiału energetycznego, co ma szczególne znaczenie w warunkach długotrwałego wysiłku fizycznego. L-karnityna bierze też udział w metabolizmie rozgałęzionych aminokwasów.

W badaniach udowodniono przeciwutleniające działanie L-karnityny. Wykazano, że związek ten ochrania i stabilizuje białka i fosfolipidy wchodzące w skład błon komórkowych, m.in. stabilizuje błony erytrocytów (czerwonych krwinek), wpływa ochronnie na płytki krwi, może zmniejszać ich agregację (zlepianie). L-karnityna ma również zdolność do chelatowania (trwałego łączenia substancji organicznej z jonami metalu) niektórych pierwiastków, m.in. żelaza, ołowiu i kadmu.

Badania kliniczne wykazały korzystne działanie L-karnityny (w postaci L-acetylokarnityny) na układ nerwowy.
Jej długotrwałe podawanie młodym osobom z zahamowaniami umysłowymi zwiększa zdolność do uczenia
się, poprawia refleks. U osób z chorobą Alzheimera poprawia zapamiętywanie i korzystnie działa w stanach depresyjnych. Ostatnio coraz częściej pojawiają się przesłanki naukowe do stosowania L-karnityny w chorobach układu odpornościowego, np. AIDS, Hashimoto i po immunoterapiach. Powyższe dane naukowe wymagają jednak ostatecznego potwierdzenia.

Istnieje wiele danych klinicznych, dotyczących potencjalnych terapeutycznych zastosowań L-karnityny w chorobach serca, mięśni, schorzeniach wątroby, nerek, patologiach związanych z zaburzoną gospodarką lipidową i węglowodanową organizmu.

Suplementacja L-karnityną – wiele wątpliwości
Kwestia suplementacji L-karnityną jest sprawą dyskusyjną. Biodostępność L-karnityny z suplementów diety jest ok. czterokrotnie niższa niż z pożywienia. Jednym z głównych wskazań do suplementacji L-karnityną pozostaje dieta wegetariańska.

W przypadku stosowania L-karnityny jako suplementu dla sportowców i osób odchudzających się pojawiają
się wątpliwości co do jej korzystnego działania. Skuteczność stosowania L-karnityny wymaga ostatecznego potwierdzenia, co będzie możliwe dopiero po przeprowadzeniu wieloośrodkowych badań na większej populacji w oparciu o prawidłowe kryteria prowadzenia tego typu badań.

Źródło: NCEŻ IŻŻ